Norske balladar

Mellomalderballadar i Nasjonalbiblioteket

Balladeforteljingane har mora og rørt menneska gjennom mange hundre år, og dei særprega og vakre melodiane har løfta fram tekstene. Dei teiknar opp dramatiske historier i usentimentale og målande bilete, og fortel like gjerne om sjalusi, drap, sjølvmord og valdtekt som om forelsking, lykkeleg kjærleik og lystig sex. Balladane er blitt sungne både ved hoff og i husmannsstover frå seinmellomalderen og fram til i dag, og nokre av dei same historiene er blitt formidla i store delar av Europa og Amerika. Det er ei grensesprengjande viseform både i tid og rom.

Nasjonalbiblioteket har i samarbeid med Norsk Folkeminnelag gjeve ut ei samla vitskapleg kjeldeutgåve med norske mellomalderballadar, med tekster, melodiar og biografiar.

Dei norske mellomalderballadane er forteljande viser med opphav i seinmellomalderen, men mange av balladane har kome til seinare enn det. Vi veit ikkje korleis visene høyrdest ut for sju hundre år sidan. Språket var annleis, truleg var òg melodiane ulike dei vi syng i dag. Likevel er det ein samanhengande tradisjon gjennom hundreåra. Balladane har først og fremst levd i munnleg tradisjon, men tekstene blei òg spreidde gjennom skillingstrykk og trykte og handskrivne bøker.

I Noreg kom innsamlingsarbeidet fyrst i gong kring 1800, og mesteparten blei skrive ned frå 1840 og framover. Frå tidleg på 1900-talet har vi òg lydopptak. I 1853 kom M.B. Landstads verk Norske Folkeviser, og fem år seinare gjorde Sophus Bugge den fyrste freistnaden på å gje ut ei vitskapleg utgåve av dei norske mellomalderballadane. Seinare har fleire teke opp hansken, men det har enda med spreidde bokutgjevingar og ikkje ei samla balladeutgåve.

Sidan Norsk visearkiv blei etablert i 1983, har det vore pådrivar for ei kjeldekritisk utgjeving av balladar. Utover 1990-talet tok arbeidet med å få oversyn over dei skriftlege kjeldene til, og etter kvart kom dei tilsette i gong med det edisjonsfilologiske arbeidet. I 2008 blei det i samarbeid med Universitetet i Oslo opna ei nettside med fleire hundre tekster og melodiar. Dessverre blei sida lagt ned, men arbeidet med ei vitskapleg utgåve med norske mellomalderballadar kom i gong att etter eit par år. Prosjektet kravde ulike løysingar for å publisere tekster og melodiar. Arbeidet med melodiane hadde på det tidspunktet kome lengst, og Norsk Folkeminnelag tok på seg å gje ut ballademelodiane i bokserien sin. Balladetekstene blir publiserte på e-bokportalen www.bokselskap.no.

Då Norsk visearkiv blei ein del av Nasjonalbiblioteket i 2014 heldt balladearbeidet fram der, og prosjektet fekk nye ressursar. Det blei avslutta i 2016. Til saman blei det publisert kring 800 tekster og mest 1500 melodiar.

Redaksjonen vaks og endra seg undervegs, og bestod til slutt av Velle Espeland, Liv Kreken, Maren Dahle Lauten, Børge Nordbø, Elin Prøysen, Astrid Nora Ressem, Olav Solberg og Ellen Nessheim Wiger.

Bøkene kan bestilles her

Balladeprosjektet

Tekster

Melodiar

Kjelder